آياسازمان‌ همكاري‌ شانگهاي پيمان سيا سي فعلي ونظامي بعدي کشورهاي شرقي نيست؟
 رستاخيز رستاخيز


سازمان‌ همكاري‌ شانگهاي (Sco) ، سازماني‌ بين‌ دولتي‌ است‌ كه‌ در 15 جون‌ 2001، در شانگهاي‌ توسط‌ 6 كشور چين‌، روسيه‌، قزاقستان‌، قرقيزستان‌، تاجيكستان‌ و ازبكستان‌ تأسيس‌ شد. دولتهاي‌ عضو مساحتي‌ بالاي‌ 30 ميليون‌ كيلومتر مربع‌ و جمعيتي‌ بيش از يك و نيم ميليارد نفر (25% كل‌ جمعيت‌ زمين‌) را پوشش‌ مي‌دهند كه‌ فعاليت‌هاي‌ آنها به‌ دو زبان‌ روسي‌ و چيني‌ منتشر مي‌شود. اولين‌ تلاشها جهت‌ شكل‌گيري‌ اين‌ سازمان‌ توسط‌ چين‌، روسيه‌، قزاقستان‌، قرقيزستان‌ و تاجيكستان‌ براي‌ اعتماد سازي‌ و خلع‌ سلاح‌ و كنترل‌ مرزهاي‌ اين‌ كشور آغاز شد. در سال‌ 1996 و 1997، سران‌ اين‌ كشورها در شانگهاي‌ و مسكو ضمن‌ ملاقات‌ يكديگر، معاهده‌ مهم‌ نظامي‌ اي‌ را امضا كردند كه‌ امنيت‌ مرزي‌ و كاهش‌ نيروهاي‌ نظامي بيگانه‌ در مرزهاي‌ منطقه‌ از مهمترين‌ محورهاي‌ مورد مذاكره‌ اين‌ مقامات‌ به‌ حساب‌ مي‌رود . سپس‌ اين‌ اجلاس‌ سالانه‌ كه‌ ابتدا بصورت‌ غير رسمي‌ و با رعايت‌ احترام‌ نسبت‌ به‌ دعوت‌ كنندگان‌ آن‌ برگزار مي‌شد به‌ صورت‌ مرتب‌ و تناسب در هر يك‌ از كشورهاي‌ عضو برگزار گرديد. توسعه‌ همكاري‌هاي‌ چند جانبه‌ و متقابل‌ منفعت‌آميز در زمينه‌هاي‌ سياسي‌، امنيتي‌ ديپلماتيك‌، اقتصادي‌، بازرگاني‌ و ديگر زمينه‌ها از ديگر دستاوردهاي‌ مهم‌ اين‌ سازمان‌ در سالهاي‌ اوليه‌ تشكيل‌ بوده‌ است‌، زيرا كه‌ در ابتدا فلسفه‌ تشكيل‌ چنين‌ سازماني‌ تقويت‌ و گسترش‌ حس‌ اعتماد سازي‌ ميان‌ اين‌ كشورها به‌ حساب‌ مي‌آمد. در اولين‌ اجلاس‌ كه‌ در شانگهاي‌ برگزار شد، مكانيزم‌هاي‌ همكاري‌ ميان‌ اين ‌ 5 كشور به‌ صورت‌ شانگهاي‌ 5 تعريف‌ شد . در آن زمان، رئيس جمهور ازبكستان در اجلاس دوشنبه (سال 2000) به عنوان مهمان دولت‌هاي ميزبان دعوت شد. در جون‌ 2001 در پنجمين‌ جلسه‌ شانگهاي‌ 5 ، سران‌ دولت‌هاي‌ عضو و رئيس‌ جمهور ازبكستان‌ در شانگهاي‌، مكانيزم‌ نويني‌ را پايه‌ گذاري‌ كردند. ابتدا آنها اعلاميه‌ مشتركي‌ را در الحاق ازبكستان‌ به‌ عنوان‌ عضو شانگهاي‌ 5 تصويب‌ و سپس‌ مشتركاً اعلاميه‌ تأسيس‌ سازمان‌ همكاري‌ شانگهاي‌ را امضاء نمودند. ارتقاء سطح‌ همكاري‌ در جهت‌ ايجاد فرصت‌هاي‌ بيشتر و مقابله‌ با خطرات‌ و تهديدات‌ مشترك‌ اين‌ 6 كشور از دلايل‌ امضاء اين‌ سند همكاري‌ در قالب‌ سازمان‌ همكاري‌ شانگهاي‌ - علاوه بر اصول‌ و برنامه‌هاي‌ همكاري‌ شانگهاي 5-‌ مي باشد . در جون‌ 2002، سران‌ شانگهاي‌ در شهر سن‌پطرزبورگ‌، منشور Sco را امضاء كردند كه‌ بطور مفصل‌ اهداف‌ و اصول‌، ساختار سازماني‌، فورم‌ عملياتي‌، همكاري‌، روابط‌ دروني‌ و بيروني‌، و مناسبات‌ حقوقي‌ اين‌ سازمان‌ جديد در محيط‌ حقوقِ بين‌ الملل‌ را مشخص‌ مي‌ساخت‌. اين‌ سازمان‌ در چند سال‌ اخير اجلاس‌هاي‌ مهمي‌ را بين‌ اعضاء برگزار كرده‌ است‌. در اجلاس ‌تاشكند ازبكستان‌ كه‌ در سطح‌ رؤساي‌ جمهور و در عالي‌ترين‌ سطح‌ ميان‌ اعضاء بر قرار شد تسهيلات‌ و شرايط‌ مناسب‌ براي‌ گسترش‌ هر چه‌ بيشتر اقتصادي‌ ميان‌ اعضاء مورد مذاكره‌ قرار گرفت‌. در سند تاشكند اهداف‌ جديد سازمان‌ و موافقت‌ نامه‌هاي‌ بعدي‌ همكاري‌ در مبارزه‌ عليه‌ قاچاِق مواد مخدر و حفظ‌ اطلاعات‌ مخفي‌ در قالب‌ آژانس‌ ضد تروريستي‌ سازمان‌ همكاري‌ شانگهاي‌، همكاري‌ با دولت‌ كرزي‌ و تقويت‌ امنيت‌ و ثبات‌ منطقه‌اي‌، حفظ‌ امنيت‌ مرزي‌ كشورهاي‌ همجوار و عضو سازمان‌ و تلاش‌ در جهت‌ مبارزه‌ جدي‌ عليه‌ تروريسم‌ تصويب‌ شد. اين‌ سازمان‌ در ابتدا به‌ عنوان‌ يك‌ سازمان‌ باز و غير متعهد خود را معرفي‌ كرد و تأسيس‌ خود را در جهت‌ مقابله‌ با نيرو يا قدرت‌ سومي‌ ندانست‌.
ديدگاهها و نظريات در رابطه با انگيزه ها و علل شكل گيري اين سازمان منطقه‌اي دو گونه تحليل وجود دارد: تعدادي از صاحبنظران كه عموما بومي منطقه بوده و با مشكلات و نارسايي هاي گوناگون منطقه آشنايي كامل دارند دلايل تشكيل آن را همكاريهاي مشترك جمعي ميان كشورهاي تازه استقلال يافته آسياي مركزي و برطرف ساختن دغدغه هاي مرزي، زيست محيطي،قوميتي ، قاچاق مواد مخدر ، افراط گرايي و آشوب هاي محلي ودر مجموع چالش هاي صرفا منطقه اي مي دانند كه پس از فروپاشي شوروي ايجاد گرديده است. دسته اي ديگر از تحليلگران كه بيشتر نگاه فرا منطقه اي و غربي نسبت به اين سازمان و فلسفه تشكيل آن دارند اهداف اين اتحاديه را فراتر ازحل كردن صرف مشكلات منطقه اي دانسته و با توجه به حضور دو كشور روسيه و چين كه در مقاطع مختلف در صدد بهم زدن توازن قواي جهاني بوده اند ديدگاه خيلي خوش بينانه اي نسبت به اعلام حضور چنين سازماني آن هم در يكي از مهمترين مناطق جهان نداشته و انگيزه هاي آن را بيشتر مقابله با توسعه و پيشروي ناتو در بعد امنيتي وجلوگيري از فعاليتها ونفوذ دنياي غرب در اين منطقه مي دانند. لي‌ هوئي ‌، معاون‌ وزير امور خارجه‌ چين‌ در اول‌ جون‌ 2004 گفت‌ كه‌ «سازمان‌ همكاري‌ شانگهاي‌ عضويت اعضاي جديد را در صورت‌ مطالعه‌ دقيق‌ و جدي‌ اعضا براي‌ گسترش‌ و تقويت‌ اين سازمان خواهد پذيرفت‌. اين سازمان هنوز جوان‌ و در ابتداي‌ راه‌ مي‌باشد و شش‌ كشور عضو به‌ فرصت‌ بيشتري‌ جهت‌ مذاكرات‌ آتي‌ نياز دارند تا قبل‌ از هر گونه‌ تصميم‌گيري‌ جهت‌ پذيرش‌ يا عدم‌ پذيرش‌ اعضاء جديد به‌ مشورت‌ بپردازند.» در اين راستا تقاضاي‌ منگوليا به‌ عنوان‌ عضو ناظر در اين‌ سازمان‌ در اجلاس‌ جون‌ 2004 تصويب‌ شد. اين‌ در حالي‌ بود كه‌ وضعيت‌ حقوقي‌ و سياسي‌ عضو ناظر به‌ همراه‌ شرايط‌ پذيرش‌ مورد تصويب‌ و تأييد همه اعضاء قرار گرفت‌. و بالاخره‌ اينكه‌ يك سال بعد يعني در چهارم‌ جون‌ سال‌ 005 2 م‌ اين‌ سازمان‌ با عضويت‌ ناظر كشورهاي‌ پاكستان‌، ايران‌ و هند موافقت‌ به‌ عمل‌ آورد. چين‌ به‌ عنوان‌ يكي‌ از كشورهاي‌ مهم‌ و قدرتمند عضو اين‌ سازمان‌، از ناظر بودن‌ اين‌ كشورها در اين‌ سازمان‌ حمايت‌ كرد. و ليوجيان‌ چائو سخنگوي‌ وزير امور خارجه‌ چين‌ در پكن‌ آشكارا از عضويت‌ ناظر اين‌ كشورها استقبال‌ كرد و بر حمايت‌ از اين‌ سه‌ كشور و اخذ تصميمي‌ در اين‌ راستا از سوي‌ اعضا به‌ صورت‌ رسمي‌ در اجلاس آتي در جولاي سال جاري تأكيد نمود. ليو با تأثير گذار دانستن‌ اين‌ سه‌ كشور در منطقه‌ اظهار اميدواري‌ كرد تا اين‌ كشورها با كمك‌ چين‌ بتوانند همكاري‌هاي‌ متقابل‌ مناسبي‌ را در جهت‌ تأمين‌ منافع‌ هر يك‌ از كشورها بيش‌ از پيش‌ ادامه‌ دهند . اين در حالي است كه تا بحال‌، اظهار نظر رسمي‌ از سوي‌ مقامات‌ و دولتمردان‌ غربي‌ در مورد الحاِق ايران‌، پاكستان‌ و هند به‌ عنوان‌ عضو ناظر پيمان‌ شانگهاي‌ صورت‌ نگرفته‌ است‌.
ا نگيزه ا صلي تا سيس به نظر مي‌رسد حساسيت‌ اوضاع‌ منطقه‌اي‌ و تأثير گذاري‌ اتحاد اين‌ كشورها در سيستم‌ توازن‌ قواي‌ منطقه‌اي‌ و جهاني‌ سبب‌ شده‌ است‌ تا دولتمردان‌ غربي‌ و بويژه‌ برنامه‌ نويسان‌ سياست‌ خارجي‌ ايالات‌ متحده‌ منتظر تحولات‌ بعدي‌ در گذر زمان‌ نسبت‌ به‌ اوضاع‌ اين‌ اتحاديه‌ باشند؛ زيرا هر گونه‌ تصميم‌گيري‌ در حمايت‌ يا عدم‌ حمايت‌ از اين‌ الحاق، پيامدهاي‌ مهمي‌ را براي‌ آمريكائيها در بر خواهد داشت‌. بسياري‌ از ناظران‌ منطقه اي‌ و جهاني‌ معتقدند اين‌ سازمان‌ بايد موضع‌ خود را در رابطه‌ با حضور آمريكا در آسياي‌ مركزي‌ معين‌ كند. لئونید ايواشف معاون‌ آكادمي‌ مسائل‌ ژئوپلتيك‌ روسيه‌ در يك كنفرانس‌ مطبوعاتي‌ اظهار داشت:‌ « كه‌ هر گونه‌ حضور آمريكائيها در اين‌ منطقه‌ بايد كوتاه‌ مدت‌ و در حجم‌ و مقياس‌ بسيار پاييني‌ باشد .» ايواشف در ادامه‌ كنفرانس‌ مطبوعاتي‌ با تأكيد بر آنكه‌ ايالات‌ متحده‌ از كميت‌ نيروهاي‌ نظامي‌ در منطقه‌ به‌ علت‌ حساسيت‌هاي‌ مردمان‌ كشورهاي‌ منطقه‌ كاسته‌ و بر كيفيت‌ آنها افزوده‌ است‌ گرجستان‌ را نمونه‌ بارزي‌ از حضور نيروهاي‌ آمريكايي‌ و آموزش‌ نيروهاي‌ منطقه‌اي‌ توسط‌ آنها دانست‌. وي گفت: «حضور نيروهاي‌ نظامي‌ غربي‌ در آذربايجان‌ وارمنستان‌ و سپس‌ گسترش‌ آنها به‌‌ سمت‌ شرق در قالب‌ برنامه‌ اتحاد براي‌ صلح‌ از طرف‌ آمريكائيها منافع‌ كشورهايي‌ همچون‌ روسيه‌، چين‌، ايران‌ و ساير كشورهاي‌ همجوار را به‌ خطر خواهد انداخت .» روسيه‌ معتقد است‌ هرگونه‌ عقب‌ نشيني‌ نظامي‌ و عدم‌ حضور نيروهاي‌ نظامي‌ در اين‌ منطقه‌، راه‌ را براي‌ گسترش‌ ناتو به‌ اين‌ منطقه‌ باز خواهد كرد و كشورهاي‌ منطقه‌ را به‌ صورت‌ رو در رو و نظامي‌ با آمريكائيها درگير خواهد ساخت‌ لذا خواهان‌ اتخاذ مواضع‌ صريح‌ و قاطع‌ كشورهاي منطقه و عضو در قالب‌ سازمان‌ همكاري‌ شانگهاي‌ در مورد ناتو و نيروهاي‌ نظامي‌ غربي‌ در اين‌ منطقه‌ است‌ . حضور دو كشور هسته‌اي‌ عضو در سازمان‌ همكاري‌ شانگهاي‌ (چين‌، روسيه‌) و الحاق دو كشور ديگر هسته‌اي‌ به‌ عنوان‌ عضو ناظر (هند و پاكستان‌) و همچنين‌ ايران‌ كه‌ كشوري‌ قدرتمند و داراي‌ موقعيت‌ ژئوپلتيك‌ بسيار مناسب‌ است‌، مي‌تواند سازمان‌ همكاري‌ شانگهاي‌ را بيش‌ از گذشته‌ در ابعاد مختلف‌ تقويت‌ كند و اين‌ سازمان‌ را به‌ يك‌ اتحاديه‌ قدرتمند كه‌ در نظام‌ بين‌ الملل‌ جايگاه‌ ويژه‌اي‌ دارد مبدل سازد. بديهي است حضور چند كشور قدرتمند نظامي‌ و هسته‌اي‌ در اين‌ اتحاديه‌، بيش‌ از هر چيز وزن‌ استراتژيك‌ قابل‌ توجهي‌ به‌ اين‌ اتحاديه‌ داده‌ است‌ كه‌ با استفاده‌ از توان‌ بالقوه‌ نيروهاي‌ عضو قابليت‌ تبديل‌ شدن‌ به‌ يك‌ بلاك‌ نظامي‌ ـ امنيتي‌ قدرتمند جهاني‌ را خواهد داشت‌ كه‌ براي‌ اولين‌ بار بعد از جنگ‌ دوم‌ جهاني‌ از توان‌ استراتژيك‌، نظامي‌ و باز دارندگي‌ لازم‌ در جهت‌ مقابله‌ با ناتو برخوردار است‌. به نظر مي‌رسد اين‌ سازمان‌ ضمن‌ آنكه‌ مانع‌ توسعه‌ و پيشروي‌ ناتو به‌ سمت‌ شرق خواهد شد، توان‌ چانه‌ زني‌ و مذاكره‌ را در ابعاد مختلف‌ اقتصادي‌، سياسي‌، اجتماعي‌ و فرهنگي‌ خواهد داشت. در حال‌ حاضر سازمان‌ همكاري‌ شانگهاي‌ با اولويت‌ قرار دادن‌ همكاري‌هاي‌ امنيتي‌ و اقتصادي‌، منطقه‌ وسيعي‌ را پوشش‌ داده‌ و موضوعات‌ مهم‌ امنيتي‌، اقتصادي‌، حمل‌ و نقل‌، فرهنگي‌ و اجتماعي‌ را دنبال‌ مي‌كند . در قالب‌ موضوعات‌ امنيتي‌، نگراني‌هاي‌ مشترك‌ اين‌ سازمان‌ براي‌ مبارزه‌ با تروريسم‌، تحركات‌ جدايي‌ طلبانه‌ و جلوگيري‌ از بنيادگرايي‌ و افراط‌ گرايي‌ مذهبي‌ در منطقه‌ متمركز شده‌ است‌. اين‌ سازمان‌ از جمله‌ اولين‌ سازمان‌ هايي‌ مي‌باشد كه‌ به‌ طور صريح‌ از مبارزه‌ عليه‌ سه‌ محور منازعه‌ فوق درسطح‌ منطقه‌اي‌ و جهاني‌ نام‌ مي‌برد و تمام‌ تلاش‌ و اهداف‌ شكل‌گيري‌ خودش‌ را مبتني‌ بر رفع‌ اين‌ نگرانيها مي‌داند . توسعه شانگهاي 5 به سازمان همكاريهاي شانگهاي و سپس افزايش اعضاي آن به صورت ناظر براي اولين بار امكان همكاري هاي اقتصادي وامنيتي منطقه اي را با مكانيسم هاي چند جانبه گرايي ميان روسيه ، چين و كشورهاي آسياي مركزي و امروزه با حضور ايران ، پاكستان وهند فراهم آورده است. بدون شك حادثه تروريستي 11 سپتامبر و حضور گسترده نيروهاي نظامي آمريكا در منطقه آسياي مركزي و جنگ عراق فرصت ها و چالش هاي جدي را براي اين سازمان بوجود آورده است. اين سازمان با برگزاري اجلاس هاي تاشكند ، مسكو و سن‌پترزبورگ در سالهاي 2003.2002و 2004 برنامه هاي استراتژيك خود را در جهت اولويت هاي سازمان پس از 11 سپتامبر معين نمود و ساختارهاي عملياتي براي بر عهده گرفتن يك نقش مهم در اردوگاه مبارزه با تروريسم را تقويت وتكميل نمود. برخي تحليلگران منطقه اي و بين المللي بر اين باورندكه سازمان همكاري شانگهاي سازماني است كه از همگرايي ملي و امنيت داخلي و خارجي هر يك از اعضا به طور متقابل محافظت مي كند و كشورهاي عضو كه درگير مشكلات قوميتي و تشنج زاي داخلي مي باشند با همكاري جمعي مي توانند نگراني هاي مشترك داخلي خود را برطرف سازند.
پي نوشتها : منابع خبري
September 4th, 2005


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
مسایل بین المللی